De Bellaard

Dit huis, dat naast laatstgezegd gasthuis Marktwaarts stond, was in de tweede helft der 16e eeuw het eigendom van Herman de Ruyter, die in de Bossche troebelen van de jaren 1566 en 67, als behoorende tot de Hervormden van die stad, aldaar eene groote rol speelde en die vooral vermaard is geworden, doordien hij op Zaterdagavond 9 December 1570, als Franciscaner monnik verkleed, op last van Prins Willem den Zwijger het slot Loevestein bij verrassing innam; hij kon dat echter niet lang voor dezen behouden, want reeds op Dinsdag 19 December daaraanvolgende, des voormiddags omstreeks 11 uren, werd het stormenderhand door de Spanjaarden herwonnen en stierf hij daarbij den heldendood, niet tengevolge van het in de lucht laten springen van het kasteel, zooals de legende er later van heeft gemaakt - daarvan is toch niets

Is het alzoo niet waar, dat Herman de Ruyter den dood voncl door het in de lucht vliegen van het slot Loevestein, evenmin is het waar, dat, zooals eenige geschiedschrijvers, o. a. van Slichtenhorst, beweren, hij uit een adellijk Geldersen geslacht gesproten zoude zijn. Hij, die slechts ossenkooper of ossenweider van zijn ambacht was, was niet van adel en evenmin van Geldersche afkomst; hij behoorde tot eene Bossche burger familie en was zelf ook Bosschenaar.

De oudst bekende van zijn geslacht was Henrick de Ruyter, welke een zoon had, ook genaamd Henrick de Ruyter, die in 1506 reeds was overleden en tot echtgenoote had Seynsa 2), dochter van Petrus Scellen (of Scellens) en Elisabeth, de dochter van Dirck Diepbeeck; als zijne weduwe deed Seynsa in dat jaar (Reg. n° 101 f. 79) afstand van tocht eener grondrente, gaande uit landerijen te Erp gelegen, aan hun beider kinderen Henrick en Elisabeth de Ruyter. Laatstgenoemde Henrick de Ruyter had tot vrouw Maria, de dochter van den bierbrouwer Wouter Koyten Wouterszoon en Aleid; hij en zijne zwagers Goyart en Wouter Koyten verkochten in 1512 voor Schepenen van den Bosch (Reg. n° 108 f. 229) 3/4 in een huis, erf en steenen brug,

Deze Henrick de Ruyter was in 1531 reeds dood, daar toen zijne vrouw als zijne weduwe met hun beider zoon Henrick de Ruyter voor Schepenen van den Bosch aan de Wed. Jan van Kempen geld verklaarde schuldig te zijn (Reg. n° 141 f. 282, alsook Reg. n° 140 f. 33 vso).

Laatstbedoelde Henrick de Ruyter huwde met Christina, dochter van den bierbrouwer Jan Hermanszn van Dulmen, bijgenaamd Hensken Pladerkans (of Pleyerkans) 3) en Agatha, de dochter van Henrick Jonckers Gooswijnszn. Zijn schoonvader Jan van Dulmen zal zijn beroep van bierbrouwer uitgeoefend hebben in het huis, genaamd in den Leu(w), staande tegenover de tegenwoordige Protestantsche kerk te Berlicum, daar hij, zooals wij hieronder zullen zien, eigenaar was van dat huis, waartoe ook een brouwhuis behoorde; na zijnen dood zette zijne weduwe, Agatha Jonckers, de bierbrouwerij voort, doch stak zich daardoor in schulden, waarvoor zij op de Gevangenpoort te den Bosch gegijzeld werd; hare schoonzoons namen daarop op zich die schulden te betalen onder verplichting harerzijds van zonder hun consent geene schulden meer te

Genoemde Agatha wed. van Dulmen deed in 1541 (Reg. n° 158 f. 388) afstand van tocht van land, gelegen te Berlicum ter plaatse genaamd de Veedijk, aan hare dochter Margriet, de echtgenoote van Adriaen Vendicx Petruszoon, wiens naam nu gespeld is Vennicx.

Henrick de Ruyter, haar andere schoonzoon, verleende in 1540 voor Schepenen van den Bosch (Reg. n° 159 f. 77) eene grondrente uit land, gelegen: infra libertatem oppidi de Buscoducis ad locum dictum Eynhouts inter campos ibidem, dictos die gemeyn pepers, ex uno et inter hereditatem, Eyn. houts vocatam, tendens ab aggere, communiter den Koedyck nuncupato, ad campum, dictum den Vliedert.

In 1544 kocht hij voor Schepenen van den Bosch (Reg. n° 165 f. 333) eene bouwhoeve, gelegen te Rosmalen ter plaatse genaamd Eijndhijnens (of Eijndhijndens). In 1548 verkocht hij voor Schepenen van die stad (Reg. n° 175 f. 183) de helft van een stuk land, gelegen op de Sporkt te Rosmalen en in 1550 deed hij dit met ander land, dat in die gemeente was gelegen. (Reg. n° 182 f. 113 vso).

Den 3 October 1549 kocht hij van Jan Smeets Peterszn, als man van Heylwig, dochter van Raese Persoons genaamd 's Graets, ten overstaan van Schepenen van den Bosch (Reg. n° 179 f. 218 vso) het huis de Bellaard, dat toen aldus omschreven werd: domus, area, ortus ac domus posterior, genaamd den Bellart, staande in de Orthenstraat tusschen een huis van het St. Geertruiklooster ex uno en het Arnts van Ouden Gasthuis ex alio en zich achterwaarts uitstrekkende tot aan de Dieze.

Hij had van zijne vrouw Christina van Dulmen, die in het jaar 1556 reeds weduwe van hem was, deze kinderen:

Henrick Willem Herinx als gemecht tot 's geens navolgende is uuyt crachte der machte van zeeckere procuratiebrieven van bourgermeesters, scepen ende raidt der stadt van Antwerpen enz., hem Henrick dairinne van Peetere Voirwerk, coopman van zeemeleder, ingeseten poirter der stadt voirs ende Marye Ruyters, dochtere wylen Henrix die Ruyter, zyne wittige huysvrouw, in deselve procuratiebrieven gegeven ende verleent, enz., - alle alsulcke onroerende ende erffelyke goederen, huysen, chijnsen, renten, beempden, landen ende gronden van erven, hoedanich die wesen mogen, ende alomme wair ende tot wat plaetssen die gelegen ende bevonden sellen mogen worden, enz., als die voirs. Marie Ruyters ennichsins toecomen ende verstorven mogen wesen mits die doot ende afflyvicheit des voirs. wylen Henrix die Ruyter, hairs vaders ende wylen Christynen Jans Pleyercans dochter, heur moeder, - heeft hy wittelijck ende erffelijck opgedragen meesteren Jacoppen Donck tot behoeff van Anthonissen van Erpe.

De sub a-e genoemde kinderen de Ruyter verkochten successievelijk hun ouderlijk goed. Zoo verkochten zij in 1556 land, gelegen te Berlicum ter plaatse genaamd Hasselt, nadat hunne moeder ten hunnen behoeve had afstand gedaan van den tocht, dien zij daarop had (Reg. n° 198 f. 225); zoo verkochten in 1559 (Reg. n° 202 f. 367) hunne moeder en Petrus Jonckers Corneliszn., Henrick Heeren en Gijsbert Ysebrants als voogden over hen, daartoe benoemd bij het testament van hunnen vader, voor de eene 1/2 en Jan Henrickszn. Rutten als man van Francisca en Floris, zoon van Gielis Floriszn. als man van Laurentia, dochters van Adriaen Vennicx en Margriet van Dulmen, voor de andere 1/2, aan mr. Goyart van Vechel Dirckszn een perceel weiland en een perceel bouwland, naast elkaar gelegen in de parochie van Berlicum ter plaatse genaamd de Veedijck, tusschen het erf van den kooper en dat van Roelof de Bever en verkochten in 1574 (Reg. n° 222 f. 540) Henrick, Johanna de Ruyter hvr. Antonis van Erp, Maria de Ruyter hvr. Peter

„Alsoe Christine naegelaten weduwe wilner Henricx die Ruyter, soone wilner Henricx die Ruyter, die tochte haer competerende in huys, erve, hoff ende afterhuys, gelegen inne 's Hertogenbossche in de Orthenstraet tusschen beyde de poorten aldaer, genoempt den bellart, tussen erffenisse des convents van Sinte Gertruyden binnen der voirs. stadt ter eene syden ende tussen erffenisse eens gasthuys, genoempt Aerts van Auwen gasthuys, ter andere syden, streckende van de voirs. straet totten gemeynen water daerachter loopende, die diese genoempt, hadde wittelick opgedragen Henricken ende Hermannen, gebroederen, soonen Cristine ende wilner Henricx die Ruyter voorsr. tot behoeff van hen ende tot behoeff Anthonissens van Erpe Henricxzn, wittich man ende momber van Jenneken, sijnre huysvrouw ende Peters Voirwerck, wittich man ende momboir van Marykenen, sijnre huysvrouwe, dochteren Cristine ende wilner Henricx die Ruyter voors, ende alnoch tot behoeff Henricx ende Maryckens, onmundige kijnderen Jacops Heeren, van denselven Jacoppen ende Aleyden, sijnre huysvrouwe, dochtere Cristine ende wilner Henricx die Ruyter voirs., tsamen verweet, ende alsoo daernae die voirs. Herman die Ruyter voor hem selven ende alnoch dieselve Herman als gemechticht uuyt crachte der machte hem van Anthonissen van Erpe ende Peeteren Voirwerck in seeckere procuratiebrieven der Burgemeesteren, Scepenen encle Raedt der stadt van Antwerpen gegeven ende verleent ende Jacop Heeren, Reyner, soone wilner Peter Reynerszn, Jan Heeren ende Herman die

Blijkens de Rekeningen der verbeurdverklaringen te den Bosch van 3 Febr. 1567/68 - 30 Sept. 1582, berustende in het Rijksarchief te Brussel, werd het huis de Bellaard, dat daarin gezegd wordt te zijn dat van Herman de Ruyter, door het Domein voor fl 50 's jaars verhuurd aan Loenis van Wyck en werd het volgens eene Schepenakte van den Bosch van 12 Juni 1581 (Reg. n° 238 f. 421 vso) door hetzelve 8 Maart 1580 gerechtelijk verkocht aan Elisabeth weduwe van Mathijs van den Wiel. Kon Herman de Ruyter alzoo zijn vaderlijk huis niet buiten de verbeurdverklaring houden, beter zal hem dit gelukt zijn met zijn roerend vermogen, want, zooals blijkt uit Prosper Cuypers t.a.p. blz. 558, kon, nadat hij den 11 April 1567 met Anthonis van Bombergen den Bosch had verlaten, de Hoogeschout van Brecht in zijn huis de Bellaard niets anders in beslag nemen dan: een houten slaepcoetsse, open met gesneden werck, dewelcke geschat was op 24 Carolus gulden. Het huis in de drie nobelen, dat in den Bosch in de Vughterstraat stond, en dat zijne na te melden vrouw hem had ten huwelijk gebracht, had Herman de Ruyter reeds in 1564 buiten het bereik van zijne tegenpartij gebracht door het den 20e Februari van dat jaar (Reg. n° 211 f. 221 vso) te verkoopen aan Jan van Eck Arndszn, den man van zijne schoonzuster Peterken Lievens van Mennen; genoemde van Eck machtigde op 13 Juli 1579 voor Schepenen van den Bosch Willem Wels Willemszn. om dit huis te verkoopen, doch mr. Jan Splinter van Voorn, rentmeester der confiscatiën in het Kwartier van den Bosch, vermeende, dat de verkoop, welke Herman de Ruyter daarvan had gedaan, maar eene schijnhandeling was geweest en legde daarom beslag op dit huis, waardoor genoemde Wels verhinderd werd het te verkoopen, ook tot zijn eigen nadeel, omdat hij op dien verkoop reeds gelden ten behoeve van verscheidene onmondigen had voorgeschoten; Wels voornoemd verzocht alstoen aan den Koning van Spanje het gelegd beslag op te heffen, dat deze toestond mits (hij Wels) doende den eedt by hem gepresenteert in zyne intendit, voir Syner Majesteits Commissaris overgegeven ende dat in handen desselfs Commissaris, die Syne Majesteit daertoe hadde gecommitteert; Wels legde daarop dien eed af, waarna de Koning genoemden Rentmeester beval het arrest op te heffen, opdat Wels uit de opbrengst van het huis zoude kunnen verhalen wat deze als momboir over verscheidene onmondigen had voorgeschoten; Wels heeft vervolgens uit kracht van de volmacht, hem door genoemden Jan van Eck verleend, den 28 Februari 1584 9) het huis, genaamd in de drie nobelen, dat alstoen werd gezegd te staan tusschen dat van den Kanonik der St. Janskerk van den Bosch, mr. Peter van den Water, Marktwaarts ex uno en dat van Jan 10), den zoon van wijlen Lieven Peterszoon van Rode, ex alio, verkocht aan Margaretha, de weduwe van genoemden Jan van Rode 11).

De vrouw van Herman de Ruyter was Maryken 12), de dochter van Jan (zoon van Lieven Berendszoon van Mennen) en Jutken, de dochter van den gewandsnijder Jan van Loom genaamd Nobelman, welke echtelieden behalve haar nog deze kinderen hadden.

De genoemde kinderen der echtelieden Jan Lievens van Mennen en Jutken van Loom, alsmede de voogden over de sub g genoemde minderjarigen verdeelden 23 Juni 1563 voor Schepenen van den Bosch (Reg. n° 649 f. 311) dezer nalatenschappen, waartoe behoorden de voorzegde huizen in de drie nobelen (dat bij de deeling der nalatenschap van den gewandsnijder Jan van Loom genaamd Nobelman in 1530 voor Schepenen van den Bosch gepasseerd tusschen diens kinderen Wouter 13) en Jutken, Reg. n° 644, aan laatstgenoemde was toegescheiden) en de Witte Leeuw; daarbij kreeg de toen nog minderjarige Maryken, de latere huisvrouw van Herman de Ruyter, het huis in de drie nobelen voor haar deel, terwijl het huis de Witte Leeuw, dat door den erflater Jan Lievens van Mennen was gekocht van Elisabeth weduwe van Henrick 14) Huybertszoon de Ruyter, en eene bierbrouwerij was, vermits er een brouwgetouw in aanwezig was, aan hare zuster Peterken werd toegescheiden.

Den 10 Mei 1667 (Reg. n° 447 fol. 269) verkochten Mechteld, dochter van wijlen Jor Johan Pol gezegd van Osch en Rogierken, dochter van Goyard Lombaerts; haar broeder Jor Nicolaas van Osch; eerstgenoemde nog als zich sterk makende voor haren afwezigen broeder Jor Goyard van Osch; de voogden over de onmondige kinderen van laatstgenoemde; hare zusters Geertruid en Hendrina van Osch; Reynier Gast als man van Maria, dochter van genoemden Goyard Lombaerts; de voogden over de onmondige kinderen van Jan Aelberts en Margriet, de dochter van wijlen Anthony, den zoon van Goyard Lombaerts voornoemd; Caspar Eechoff als man van Jenneken, dochter van Goyard Lombaerts voornoemd; de voogden over de onmondige kinderen van Matheus Cierneels en Geertruid, dochter van Anthony Lombaerts voornoemd; Jacob van den Achter, zoon van Joost Gysbertszoon, als man van Antoinetta, dochter van wijlen Rogier, den zoon van Anthony Lombaerts voornoemd, allen als erfgenamen van Anneken, de dochter van genoemden Goyard Lombaerts, eerst weduwe van Jan

Den 28 April 1674 kocht mr. Herman Willemse bij gerechtelijke uitwinning de Bellaard ten behoeve van de ouders van Wouterina en Anna Geertruid van Beest 19), welke beide laatstgenoemden dit huis 16 Sept. 1729 (Reg. n° 544 f. 154 vso) weder verkochten aan Maria van der Helst, woonachtig te den Bosch; zij huwde met Gerardus Haverkamp, professor en predikant te den Bosch, en schijnt kinderloos overleden te zijn, want van haar erfden dit huis bij versterf: Gezula en Maria van der Helst, kinderen van Jeronimus en Adriana de Zwart, wonende in den Haag; Anna Gezula van der Helst weduwe van Willem Vonk, predikant te Amsterdam; Jacoba van der Helst weduwe van Joseph van der Putt en Gezula van der Helst weduwe van Matheus Houtkamp, ook wonende te Amsterdam en Maria Zwaan weduwe van den kapitein-luitenant George Kemmera, wonende te Heusden; dezen verkochten dit huis 14 Mei 1753 aan Johannes van Alphen, predikant te den Bosch, wiens vrouw was Jacomina van Zwyndrecht; zij erfde het van hem, waarna zij het 19 April 1765 verkocht aan Maria Lucia Sam, weduwe van Arnout Walraven, die de Bellaard den

De Bellaard is thans een modern heerenhuis.